Grzegorz B. Bednarek - Prymas i interrex- rys historyczny. Jubileusz 600-lecia istnienia funkcji Prymasa Polski

Uroczyste rozpoczęcie  przypadającego w tym roku jubileuszu 600-lecia istnienia  honorowej funkcji  Prymasa Polski odbyło się w Archikatedrze Gnieźnieńskiej  podczas tegorocznych Dni Wojciechowych,  które przypadają każdego roku w dniach 23-24  kwietnia. Dla mieszkańców Gniezna są to zawsze dni szczególne ponieważ uważane są za najważniejsze lokalne święto kościelne połączone z uroczystą procesją relikwiami św. Wojciecha prowadzoną przez Prymasa Polski w otoczeniu całego lokalnego  duchowieństwa, w którym uczestniczą także  tysiące Gnieźnian. Uroczystości kończy zawsze uroczysta msza odprawiana często na Wzgórzu Lecha przed Archikatedrą oraz odpust grzechów przy konfesji św. Wojciecha.   
Tegoroczne obchody wspomnienia głównego patrona Polski, którego relikwie spoczywają w tutejszej Archikatedrze    zbiegły się zatem  z kolejnym ważnym  jubileuszem w ponad tysiącletniej historii polskiego kościoła narodowego,  czyli powołaniem w roku 1417  za panowania króla Władysława Jagiełły  duchowego przywódcy  narodowego kościoła katolickiego, który nazywany jest Prymasem.  

Określenie to pochodzi z łacińskiego określenia  „ primus inter pares”, co oznacza „pierwszy między innymi”   i tytularnie oznacza najważniejszego arcybiskupa  w Polsce sprawującego swoją duszpasterską i honorową funkcję w Gnieźnie, które wraz z tutejszą archikatedrą i relikwiami św. Wojciecha-Adalberta  od roku 1000  uznawane jest za kolebkę kościoła katolickiego w Polsce.

Pierwszym prymasem Polski był abp. Mikołaj Trąba,  a obecnie urząd ten pełni Jego Eminencja Metropolita Gnieźnieński abp Wojciech Polak. W całej historii tego kościelnego urzędu jest on już 59 polskim prymasem.
Dla przypomnienia warto tu dodać, że dzieje polskiej niezależnej metropolii sięgają roku 1000 i związane są z wydarzeniami słynnego Synodu  Gnieźnieńskiego, w wyniku którego za zgodą papieża Sylwestra II i cesarza Ottona III w obecności Bolesława Chrobrego powołana  została tutaj przy konfesji św. Wojciech–Adalberta  pierwsza polska archidiecezja z podległymi jej nowoutworzonymi biskupstwami w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu. Niezależne biskupstwo poznańskie po śmierci biskupa Ungera w roku 1012 podporządkowano także Archidiecezji Gnieźnieńskiej . Powstające póżniej w czasach piastowskich  nowe biskupstwa w Płocku, Kruszwicy, Włocławku i Lubuszu wchodziły tym samym w skład metropolii gnieźnieńskiej, a tutejsi arcybiskupi jako metropolici uważani byli za zwierzchników całego kościoła w Polsce i najważniejszych dostojników kościelnych w Królestwie.  

Jak możemy się dowiedzieć z oficjalnej strony Prymasa Polski początki prymasostwa wywołała sytuacja w roku 1367, kiedy to na terenie ogromnego wówczas  Królestwa Polskiego powstała druga metropolia w Haliczu / 1375 r./, która później została przeniesiona do Lwowa. Wtedy teź zaistniała konieczność  rozwiązania pierwszeństwa ważności obydwu archidiecezji.    Powstanie tytularnej funkcji prymasa najlepiej rozwiązywało ten proceduralny problem. Najprawdopodobniej w roku 1414 na synodzie w Wieluniu ustalono zasadę pierwszeństwa metropolity gnieźnieńskiego nad lwowskim, ze względu na starszeństwo i wiekową tradycję archidiecezji w Gnieźnie. Właściwe ustanowienie godności prymasowskiej dla całego kościoła polskiego nastąpiło przy poparciu króla Władysława Jagiełły podczas soboru w Konstancji, a tytuł ten przypadł byłemu podkanclerzowi koronnemu i duchownemu, który uczestniczył w tym soborze. arcybiskupowi Mikołajowi Trąbie herbu Trąby.

W wiekach następnych z racji wyjątkowej pozycji duchownej i politycznej Prymasa przysługiwały mu liczne prawa i przywileje . Prymas bowiem koronował króla i królową, przewodniczył królewskim ślubom  pogrzebom , zwoływał synody, którym przewodniczył, sprawował najwyższy trybunał sadowy w Kościele polskim, dbał o jego administracje oraz reprezentował go na zewnątrz . Jako wyróżnienie miał też przywilej noszenia purpurowych szat na wzór kardynałów. Po śmierci króla Zygmunta Augusta na sejmie w roku 1572 polski sejm i senat przyznały prymasowi Polski tytuł interrexa, co oznaczało, że po śmierci króla i czasu bezkrólewia  do wyboru następnego władcy to on właśnie przejmował czasową władzę w państwie.
Wyznaczał wtedy miejsce i czas wyboru nowego króla, załatwiał bieżące sprawy państwowe, przyjmował poselstwa zagraniczne, w ostateczności zaś nominował następcę, odbierał od niego przysięgę, a na końcu go koronował przekazując mu oficjalnie obowiązki władcy. Prymas był też pierwszym księciem w polskim senacie Rzeczpospolitej Obojga Narodów, a do końca XVI wieku  należał do stałych członków rady królewskiej. Obecnie godność Prymasa jest wyłącznie funkcją honorową bez przysługującej jej w dawnych czasach praw i jurysdykcji. Prymas Polski zachowuje dziś pierwszeństwo wśród polskich biskupów, jest członkiem Rady Stałej Episkopatu Polski i obok kardynałów kierujących innymi diecezjami jest praktycznie jedynym  nie wybieralnym członkiem tej Rady. Siedzibą Prymasa jest Gniezno, tutejsza Archikatedra Prymasowska p.w. Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha- Adalberta oraz Pałac Prymasowski.

Ze względu na tę bardzo ważną w życiu dzisiejszego kościoła w Polsce  jubileuszową uroczystość uczestniczyło  w niej kilkudziesięciu hierarchów  polskich  i zagranicznych. Obok nuncjusza papieskiego abpa Salvatore Pennacchio w uroczystościach wzięli także udział Prymasi Czech abp Dominik Duka, Prymas francuskiej Galii abp Philippe Barbarin, Prymas Hiszpanii Braulio Rodrigez Plaza oraz przedstawiciel Prymasa Anglii i Walii bp Alan Hops. Polskich kardynałów i arcybiskupów reprezentowali podczas uroczystości między innymi  abp Stanisław Gądecki, przewodniczący Episkopatu Polski,  kardynał senior abp Stanisław Dziwisz oraz Kard. Kazimierz Nycz. Do uczestników tych podniosłych religijnych uroczystości swój list z pozdrowieniami  skierował również Prezydent RP Andrzej Duda.

Tekst powstał z okazji Jubileuszu 600-letniej rocznicy powołania  funkcji Prymasa Polski do publikacji na portalu OŁ KSD na zasadzie dziennikarskiego wolontariatu
Część merytorycznych  materiałów informacyjnych została zaczerpnięta z oficjalnej strony internetowej Prymasa Polski


Pomysł, opracowanie, tekst, zdjęcie :Grzegorz B. Bednarek

Foto: autor Archikatedra Prymasowska w Gnieźnie p.w Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha -Adalberta