Witamy serdecznie na stronie internetowej Oddziału Łódzkiego
Katolickiego Stowarzyszenia Dziennikarzy.

Mamy nadzieję, że ułatwimy Państwu docieranie do rzetelnej informacji. Tutaj chcemy prezentować wielkość oraz problemy naszego Kościoła, zagadnienia społeczne, cywilizacyjne, publikacje członków Stowarzyszenia, stanowiska w ważnych kwestiach. Nie będziemy konkurować w informacjach bieżących z innymi portalami (niektóre z nich wskazujemy w odnośnikach), natomiast gorąco zapraszamy do lektury wszystkich tekstów - ich aktualność znacznie przekracza czas prezentacji na stronie głównej. Zachęcamy do korzystania z odnośników: "Publikacje" i "Polecane". Mamy nadzieję na stały rozwój strony dzięki aktywnej współpracy użytkowników. Z góry dziękujemy za materiały, uwagi, propozycje.
Prosimy kierować je na adres: lodz@katolickie.media.pl

Publikacje członków OŁ KSD

Grzegorz B. Bednarek - Klasztor p.w. św. Jana Ewangelisty w Mogilnie, XI w.


Mogileńskie   opactwo   pobenedyktyńskie   jest      jednym z najstarszych narodowych pomników historii Polski związanym z chrystianizacją naszego kraju w czasach piastowskich. Według najstarszych kronik jego początki sięgają roku 1065, kiedy to król Bolesław Śmiały wsparł materialnie i obdarzył ziemskimi lennami tutejszy, misyjny konwent benedyktyńskich mnichów. Klasztor został ufundowany  na  prastarym  szlaku  drogowym prowadzącym z Gniezna w kierunku Wisły i Mazowsza w tutejszym niedużym, warownym grodzie, który położony był na jeziornym cyplu naprzeciwko rybackiej osady leżącej po jego drugiej stronie. Gród był jednoczłonowy i połączony z  wioską długim, drewnianym liczącym 160 metrów mostem, co mogłoby by świadczyć o dużej randze Mogilna jako miejscu strategicznym i porównywalne może być ze słynnym Ostrowem Lednickim, gdzie istniały podobne mosty łączące wyspę z lądem. Oprócz tego tutejsza warownia była wówczas otoczona od południa mniejszymi grodami w Lubieniu, Ostrowitem i Kamieńcu, a od wschodu  warownymi grodami w Mietlicy, Szarleju i Kruszwicy.

Pierwsze  plemiona   słowiańskie  przybyły  na teren Kujaw i Pałuk około VII-VIII wieku i tutaj też  powstało ich plemienne minipaństewko z główną siedzibą w Kruszwicy, skąd jak chce lokalna, ludowa tradycja wywodziła się królewska dynastia    Piastów.     W     połowie    IX    wieku w dokumencie powstałym w cesarskim klasztorze p.w. św. Emmerama w bawarskiej Ratyzbonie spisano, zapewne na potrzeby wywiadowcze armii karolińskiej, kilkadziesiąt nazw słowiańskich plemion z obszaru całej zachodniej i pogańskiej jeszcze Słowiańszczyzny oraz ilość posiadanych przez nich grodów. Z terenu dzisiejszej Polski byli to między innymi Wiślanie, Ślężanie, Wierczanie, Lędzinie i Goplanie. Ci ostatni mogą być identyfikowani z mieszkańcami dzisiejszych Kujaw i okolic Jeziora Gopła, nad którymi znajdowały się ich dwa główne grody, czyli Kruszwica i Mietlica. Stąd też miała wywodzić się lokalna dynastia Popielidów, którzy byli konkurentami Piastów. W latach trzydziestych X wieku Mogilno należało już jednak jako strategiczny gród do obronnego systemu władców piastowskich z okolic Giecza, Gniezna i Poznania i stanowiło ważny punkt w plemiennych walkach między bratnimi, lechickimi rodami nadwarciańskich Piastów  i  nadgoplańskich   Popielidów, co odbiło się echem w najstarszych polskich kronikach i ludowych legendach  dotyczących początków państwa polskiego.

O pochodzeniu rodu Piastów i Popielidów pisali między innymi pierwsi polscy kronikarze Gall Anonim i Wincenty Kadłubek.  Dalekim echem tych wydarzeń jest także literacka wizja J. Kraszewskiego, który w swej powieści „Stara baśń” próbował odtworzyć te legendarne wydarzenia.   W czasach plemiennych około lat dwudziestych X wieku gród został zdobyty i wzmocniony przez pierwszych Piastów. Można przyjąć, że od nazwy tego miejsca wywodziła się też nazwa  tutejszych mieszkańców,   która   brzmiała Mogilany i  jest  poświadczona  między  innymi   w    nazwach   miejscowych w innych częściach Polski i słowiańskiego Połabia. Trzeba bowiem pamiętać, że podczas ówczesnych wojen i najazdów miejscowa ludność była porywana i przesiedlana przez zdobywców na swoje tereny jako niewolnicy i tam osiedlając się w swoich nowych siedzibach zamieszkania przyjmowała swoje stare plemienne nazwy jak na przykład Mogilany, Pomorzany, Hedczany, Rusinowo, Ślężany .

Pierwszy mogileński klasztor wzniesiono w ruinach tutejszego grodziska, które po zbrojnym powstaniu możnowładców przeciwko Mieszkowi II, późniejszej reakcji pogańskiej i czeskim najeździe w roku 1038 stało się zapewne  na powrót słowiańską bałwochwalnią, gdzie składano zapomnianym już dzisiaj bożkom ofiary. Jako datę założenia opactwa i osadzenie tu mnichów reguły św. Benedykta, których sprowadzono tu z podkrakowskiego Tyńca przyjmuje się rok 1065. W czasach obudowy monarchii przez Kazimierza Odnowiciela i jego syna Bolesława Śmiałego Mogilno stało się jednym z ważniejszych piastowskich ośrodków obronnych i chrystianizacyjnych na Kujawach i jak można przypuszczać było centrum ewangelizacyjnym dla całego regionu. Według niektórych jednak hipotez badawczych jego powstanie można cofnąć do lat 40-tych XI wieku i wiąże się ono z powrotem do Polski Kazimierza Odnowiciela, który odbudował monarchię piastowską.

Ze względu na strategiczne położenie Mogilna, jego walory obronne i wcześniejszą chrystianizację tych ziem w czasach Mieszka I Mogilno stało się obronną i ewangelizacyjną rubieżą, a tutejszy klasztor był jedną z najważniejszych placówek monastycznych odradzającego się państwa polskiego. Mogilno miało być w tym wypadku swoistą zaporą przed   wpływami    pogańskimi   docierającymi   na   Kujawy z pobliskiego Pomorza i Prus. W tym czasie tutejszy klasztor był bowiem jedynym w tej części państwa piastowskiego benedyktyńskim ośrodkiem misyjnym.

Historyczna i  architektoniczna wartość tutejszego opactwa  polega dziś jednak na fakcie, iż jest to najlepiej zachowany romański   klasztor benedyktyński w Polsce.  Dla porównania z innymi  XI-wiecznymi  romańskimi zbytkami  na przykład w słynnym Tyńcu pozostała tylko jedna ze ścian dawnego krużganka i kilka luźnych odnalezionych przez archeologów detali rzeźb romańskich. W Mogilnie natomiast przetrwało prezbiterium z absydą, fragmenty wieży zachodniej, pierwotne mury przyziemia i filary podtrzymujące strop kościoła. Zachowały się też pierwotne krypty w podziemiach dzisiejszej bazyliki, które są najstarszą i najbardziej imponującą częścią tej wspaniałej budowli. O wyjątkowej liturgicznej randze tego miejsca może świadczyć fakt, że krypta wschodnia posiada ołtarz, co sugeruje, że była przeznaczona być może jako specjalna kaplica, w której na ołtarzu umieszczone były ważne relikwie któregoś ze świętych. Jedynym odpowiednikiem mogileńskich    krypt    jest   słynna     krypta    św. Leonarda w  archikatedrze na   Wawelu,    która   pochodzi    z przełomu XI i XII wieku.

Podobne rozwiązanie architektoniczne z podwójnym prezbiterium z tego samego okresu potwierdzono wykopaliskami na grodzisku w Gieczu, gdzie w tamtejszym kościele p.w. Jana Chrzciciela istniała także pod prezbiterium, podobna relikwiarzowa krypta. To liturgiczne rozwiązanie budowlane  miało  natomiast w tamtym czasie swój wzorzec w imponujących swoją wielkością i wystrojem cesarskich klasztorach i bazylikach w Saksonii i Nadrenii /Memleben, Kwedlinburg, Kolonia, Essen, Soest, Minden/ skąd pochodziły główne wzorce architektoniczne wczesnopiastowskiej kamiennej architektury sakralnej.

Pierwszą mogileńską bazylikę klasztorną wzniesiono we wnętrzu grodu. Była to budowla trójnawowa o długości 37 metrów z niedużym transeptem i trzema absydami wybudowana z granitowych ciosów i pokryta  drewnianym stropem. Z pierwotnego transeptu schodziło się do klatek schodowych, które prowadziły  do krypty wschodniej, gdzie znajdował się drugi, podziemny ołtarz. Od strony zachodniej znajdował się natomiast tak zwany „westwerk” czyli fasada zachodnia z pojedynczą wieżą, pod którą znajdowała się kolejna krypta, którą można chyba uznać za pierwotny kapitularz opactwa. W tamtych czasach budowa tak okazałej świątyni musiała być bardzo kosztowna i chyba też z tego względu pozostała część klasztoru, czyli dormitorium, refektarz,  skryptorium  i   inne użytkowe budynki wzniesiono z drewna. Kamienna była w klasztornym wirydarzu tylko cembrowina studni, którą do dziś możemy podziwiać na klasztornym dziedzińcu. W trakcie prac archeologicznych na terenie całego kompleksu klasztornego odkryto ponad 50 męskich  pochówków,  z    których   najstarsze    odnaleziono w krypcie wschodniej, w nawach kościoła oraz na zewnątrz bazyliki wokół jej absydy. Świadczy to o tym, iż są to najprawdopodobniej anonimowe groby pierwszych benedyktynów mogileńskich. Burzliwe dzieje rozbicia dzielnicowego Polski i bratobójcze walki książąt piastowskich w XIII wieku spowodowały duże zniszczenia zarówno mogileńskiego grodu, jak i tutejszego klasztoru. Po najeździe Władysława Odonica na Mogilno zniszczono zarówno gród, jak i klasztor wraz z bazyliką.  

Patron opactwa

Św. Jan Ewangelista był jednym z najważniejszych Apostołów otaczających Jezusa Chrystusa, a po jego męczeńskiej śmierci stał się jednym z najgorliwszych krzewicieli  Jego nauk. Do kanonu Kościoła Katolickiego wszedł jako jeden z współtwórców Ewangelii, a jej czwarta część spisana przez niego w rzymskiej niewoli na greckiej wyspie Patmos  nazywana jest Apokalipsą według  św. Jana. Obok

Św. Jan Ewangelista urodził się Betsaidzie nad Jeziorem Galilejskim   i     pochodził   z   zamożnej   rodziny   rybackiej.

W młodości  był  uczniem św. Jana Chrzciciela, a do grona uczniów Jezusa przystąpił  w wieku około 25 lat razem ze swoim starszym bratem Jakubem. Według Ewangelii św. Jan jako uczeń Chrystusa uczestniczył w Przemienieniu Pańskim na Górze Tabor, podczas Ostatniej Wieczerzy siedział najbliżej  Jezusa,  a  po   jego   ukrzyżowaniu    jako     jedyny z Apostołów poszedł pod krzyż, na którym umierał Jezus. On też  razem  ze   św. Piotrem przybył do pustego grobu Jezusa,  a później jako głosiciel Ewangelii św. Jan  początkowo nauczał w Jerozolime,  później Samarze oraz w Efezie . Jako starzec był zesłany na grecką wyspę Patmos, gdzie najprawdopodobniej  napisał   Apokalipsę. Jan,    jako jedyny z Apostołów zmarł  śmiercią naturalną, w czym chrześcijanie widzieli następstwo wiernego towarzyszenia Jezusowi aż po jego męczeńską śmierć na krzyżu. Pochowany został najprawdopodobniej w okolicy Efezu, gdzie w VI wieku dzięki cesarzowi Justynianowi wzniesiono bazylikę pod jego wezwaniem, którą zniszczono tysiąc lat później podczas islamskiego najazdu na Bizancjum. Według badań archeologicznych w tym miejscu od najdawniejszych czasów oddawano cześć św. Janowi. Apostoł w tradycji wiary katolickiej stał się patronem bednarzy, drukarzy, pisarzy, skrybów i właścicieli winnic . W ikonografii przedstawiany jest jako starzec lub też młodzieniec w tunice i płaszczu lub też   jako  rybak, a jego atrybutami są orzeł , gołębica i kielich z Hostią. W Polsce najstarszym, bo XI wiecznym miejscem jego kultu jest właśnie klasztor w kujawskim Mogilnie.

Artykuł powstał w autorskim cyklu wydawniczym  promującym ciekawe katolickie zabytki sakralne związane z historią Polski  do publikacji na portalu OŁ KSD

Foto: autor

Wszelkie prawa autorskie i wydawnicze zastrzeżone. Wszelkiego rodzaju reprodukowanie tekstów i zdjęć oraz tytułu serii bez pisemnej zgody autora i wydawcy jest traktowane jako naruszenie praw autorskich łącznie z konsekwencjami prawnymi przewidzianymi w  Ustawie  o    prawie   autorskim i prawach pokrewnych / Dz. U. nr 24 z 23.02. 1994 r. poz.8/

Copyright G.B. Bednarek, 201

Copyright © 2017. All Rights Reserved.