Jubileusz 600-lecia istnienia honorowej funkcji i kościelnego tytułu Prymasa Polski ma swoje historyczne odbicie także na dzisiejszej  Ziemi Łódzkiej  i związany jest głównie z miastem Łowiczem.

Powszechnie bowiem mało znany jest w Polsce fakt, iż  to właśnie tutaj od roku 1433, istnieje kościół kolegiacki p.w. Najświętszej Marii Panny, będący w rzeczywistości przez setki lat drugą po Archikatedrze Gnieźnieńskiej nekropolią polskich prymasów z czasów Rzeczpospolitej Obojga Narodów.  Kolegiatę kanonicką powołał tu drugi w kolejności Prymas Polski abp Wojciech Jastrzębiec, a jego następca Jan Odrowąż ze Sprowa rozbudował ją w stylu gotyckim. Najpoważniejsza przebudowa łowickiej kolegiaty miała już jednak miejsce w czasach baroku, kiedy to za sprawowania funkcji Prymasa Macieja Łubieńskiego, nadano bazylice jej trójnawowy, barokowy kształt. W czasach potopu szwedzkiego kolegiata została jednak całkowicie ograbiona i zniszczona przez Szwedów.

Wczesnopiastowskie dzieje samego miasta, jak i tutejszych pierwszych kościołów związane są z czasami panowania piastowskiego księcia Władysława Hermana rezydującego w Płocku, który na przełomie XI i XII wieku nadał obronny łowicki gród i przyległe mu włości na własność arcybiskupom gnieźnieńskim, co w roku 1136 za pontyfikatu papieża Innocentego II zostało potwierdzone jako własność arcybiskupia w słynnej Bulli gnieźnieńskiej. O tego też momentu metropolici gnieźnieńscy stali się gospodarzami tych ziem, z których w następnych latach utworzona została kasztelania łowicka.  Zdecydowało o tym bardzo ważne położenie mazowieckiego  Łowicza na drogowych szlakach piastowskiej Polski oraz tutejszy gród, w którym od XIV wieku zaczęto wznosić wspaniały zamek  arcybiskupów gnieźnieńskich, będący przez stulecia jedną z najświetniejszych rezydencji możnowładczych na ziemiach polskich. Od XV wieku Prymasi Polski przebywali tu bardzo chętnie, co spowodowało, że  z biegiem czasu miasto Łowicz  leżące pomiędzy Gnieznem, Warszawą, Lublinem i Piotrkowem Trybunalskim, zostało uznane także za ich miasto rezydencjonalne.

To właśnie tutaj w czasach bezkrólewia Prymasi –interrexi przyjmowali na audiencjach posłów i ambasadorów innych krajów działających przy dworze królewskim. Tutaj też w łowickiej kolegiacie spoczęły doczesne prochy dwunastu polskich Prymasów, co należy uznać za drugą po gnieźnieńskiej  główną nekropolię prymasowską. Z nadania arcybiskupów gnieźnieńskich miasto  Łowicz już w XIV wieku uzyskało też prawa miejskie. W czasach Rzeczpospolitej Obojga Narodów rezydujący w Łowiczu i wykształceni najczęściej na zagranicznych uniwersytetach teologicznych arcybiskupi-Prymasi byli ważnymi animatorami i mecenasami kultury polskiej swojej epoki, otaczających swym mecenatem artystów różnych dziedzin sztuki . Mecenat ten obejmował w pierwszej kolejności kulturę i sztukę religijną związaną z architekturą, malarstwem, muzyką, literaturą i luksusową sztuką dewocjonalną i użytkową. Wokół Łowicza powstało z ich donacji wiele wspaniałych kościołów i kaplic. Ich prymasowskie świty i kadry intelektualne składały się z wybitnych postaci, a doradcami byli duchowni   należący do tutejszej Kapituły Kolegiackiej. Pod patronatem arcybiskupów działały w   Łowiczu też dwie szkoły przykościelne, szpital dla pielgrzymów, a od roku 1455 filia uniwersytetu Jagiellońskiego nazywana Kolonią Akademii Krakowskiej, powstała tu też biblioteka kapituły kolegiackiej, drukarnia i tzw. Konfraternia literacka, będąca rodzajem ówczesnej redakcji i szkołą poezji.

Szczególna perłą Łowicza i całej ówczesnej Polski stał się też tutejszy zamek arcybiskupi wzniesiony na prastarym grodzisku nad rozlewiskami rzeki Bzury w dzisiejszej północno zachodniej części miasta. Obecnie jest to tylko niewielki pagórek będący w posiadaniu osoby prywatnej, kiedyś jednak, jak wynika to ze starych rycin,  była to imponująca  warowna siedziba otoczona obronnym murem, zamkiem z dziedzińcem, kaplicą zamkową i domem gości

Z  fundamentalnej dla polskiej monografii  naszych polskich zamków średniowiecznych Bohdana Guerqina dowiadujemy się, ze wznoszenie budowli kamiennych na dawnym grodzisku rozpoczął w roku 1355 abp gnieźnieński Jarosław Bogoria Skotnicki, co zapisał polski kronikarz Janko z Czarnkowa. Ówczesny zamek łowicki składał się z „zamku wysokiego” i z „zamku niskiego”, murów obronnych i fosy   a wjazd do niego prowadził przez groblę, drewniane mosty i bramę obronną. W XVI wieku za sprawowania funkcji przez Prymasa Jarosława Uchańskiego na zamku niskim wzniesiono budynek będący zapewne siedzibą dla poselstw i gości polskich Prymasów.

Tekst powstał z okazji 600-lecia powołania w Polsce honorowego tytułu Prymasa Polski  z przeznaczeniem do publikacji w ramach współpracy autora  z OŁ KSD na zasadzie wolontariatu    

Foto: fragment sztychu z roku 1617 z albumu miast autorstwa Georga Brauna i Franza Hogenberga „Civitates orbis tarrarum”  przedstawiający zamek prymasowski w Łowiczu

Wszelkie prawa autorskie i wydawnicze zastrzeżone. Wszelkiego rodzaju reprodukowanie tekstów i zdjęć oraz tytułu serii bez pisemnej zgody autora i wydawcy jest traktowane jako naruszenie praw autorskich łącznie z konsekwencjami prawnymi przewidzianymi w  Ustawie  o    prawie   autorskim i prawach pokrewnych / Dz. U. nr 24 z 23.02. 1994 r. poz.8/

Copyright G.B. Bednarek, 2017