Publikacje członków OŁ KSD

Grzegorz B. Bednarek - Parafia p.w. św. Jakuba Apostoła w Głownie. Diecezja Łowicka

Położona malowniczo nad zalewem w Głownie biała bryła kościoła pod wezwaniem  św. Jakuba Apostoła jest już od kilkudziesięciu lat charakterystycznym elementem  głowneńskiego   krajobrazu.  Świątynia jest budowlą XX-wieczną wzniesioną w miejscu poprzedniego kościoła, ale jej korzenie sięgają czasów  średniowiecza,  kiedy  to   nadano Głownu zarówno prawa miejskie, jak też erygowano tutejszą pierwszą parafię.  Jej początki  sięgają roku 1420 kiedy to z fundacji tutejszego szlachcica Jakuba i za zgodą plebana z sąsiednich Domaniewic arcybiskup gnieźnieński zatwierdził przywilej fundacyjny świątyni. Pierwszy kościół  powstał więc tutaj za   czasów panowania królewskiej dynastii Jagiellonów i wzniesiony został z drewna. Jak podają dawne kroniki poświęcenie tutejszej katolickiej  świątyni miało miejsce 11 marca 1420 roku.  Początkowo   był  to   kościół    filialny    dla   parafii w Domaniewicach. Dzisiejszy kościół jest budowlą neoklasycystyczną, ale poprzedzały go wcześniejsze kościoły drewniany i murowany, które jednak zniszczały w pożodze dziejów.  Samo Głowno swoje prawa miejskie na prawie chełmińskim uzyskało pomiędzy rokiem 1425, a 1427  a właścicielem wioski był  mazowiecki szlachcic z rodu Pierzchałow  Jakub zwany Kaszykiem, który w czasach panowania króla Władysława Jagiełły został pasowany na rycerza najprawdopodobniej za swą waleczność w bitwie pod Grunwaldem i walkach polskiego rycerstwa z zakonem krzyżackim.  On też był fundatorem pierwszej głowneńskiej świątyni , której wezwanie nadał prawdopodobnie ze względu na swe imię  swojego patrona chrzcielnego.   

Jak możemy dowiedzieć się z doskonałego  historycznego opracowania autorstwa ks. Stanisława Banacha o dziejach tutejszej parafii najstarszy  kościół po roku 1420 erygował tu najprawdopodobniej  pierwszy Prymas Polski  Mikołaj Trąba,  a jego fundatorem i właścicielem był wyżej wymieniony, miejscowy szlachcic i właściciel dóbr.  Według autora początki tutejszej parafii toną w pomroce dziejów i brak jest zachowanych dokumentów z jego średniowiecznej historii. Najprawdopodobniej jednak pomiędzy rokiem 1420, a 1649 rokiem  istniała tu samodzielna parafia,  która zapewne w efekcie zubożenia wyniku obcych najazdów, zaraz i klimatycznych katastrof powodujących wyludnienie upadła i została włączona do parafii Domaniewice.   

W roku 1525 arcybiskup gnieźnieński Jan Łaski podnosząc w swoim rodowym Łasku  do rangi kolegiaty i ustanawiając przy niej kapitułę złożoną z trzech prałatów i 6 kanoników uposażył pierwszą prałaturę proboszcza infułata kanonią łęczycką oraz probostwem w Domaniewicach i jej filią, czyli kościołem w Głownie i kaplicą w Oleśnie . Urząd proboszcza w Domaniewicach i filii w Głownie spełniali wówczas  przez wyznaczonych kapłanów ich zastępcy, komendarze i wikariusze. Zachowanym w całości dokumentem erygowania i odnowienia tutejszej parafii jest natomiast  dokument napisany po łacinie w roku 1649. Jako ważne uzupełnienie należy tu też dodać informację, że Głowno położone jest niedaleko Łowicza, który  od roku 1433 z tutejszym zamkiem prymasowskim i kolegiatą  stał się obok Gniezna jedną z głównych siedzib Prymasów Polski.
                                 
Patron kościoła

 Święty Jakub Apostoł  jest jednym z najważniejszych patronów średniowiecznej Europy, a jego sanktuarium w galicyjskim Santiago de Compostella należy do najważniejszych miejsc pielgrzymkowych już od  X wieku.  Słynna Camino de Santiago stała się w średniowieczu jednym z najbardziej popularnych tras pątniczych  i odpustowych,  do której zmierzali niekiedy całymi miesiącami i latami pielgrzymi z całego kontynentu. Ze względu  na ogromny rozwój jego kultu pomiędzy X a XIII wiekiem cała katolicka  Europa   począwszy   od   Hiszpanii, przez Francję, Niemcy,  aż do Skandynawii i krajów bałtyckich pokryta została setkami kościołów pod jego wezwaniem, w których utworzono lokalne sanktuaria jego kultu.  Według Dziejów Apostolskich  święty  Jakub   był uczniem Chrystusa, którego w czasach panowania króla Heroda , skazano za jego wiarę na ścięcie.    Obok św. Piotra i św. Szczepana  należy on do pierwszych męczenników kościoła katolickiego.   Według    legend uczniowie   św. Jakuba  przywieźli po jego męczeństwie  szczątki   apostoła  do północno-wschodniej Hiszpanii i tutaj ukryli je w głębokich lasach dzisiejszej Galicji.  

Rozwój jego ogromnego kultu przypada jednak  na wczesne   średniowiecze   i   związany jest z Santiago de Compostella, gdzie jak głosi legenda lokalny biskup powiadomiony przez pustelnika, któremu jasno świecąca gwiazda wskazała tajemnicze miejsce, odkrył w IX wieku na pustkowiu starożytny grobowiec, w którym odnalazł doczesne relikwie Apostoła. Miejsce to zostało nazwane Polem Gwiazdy, czyli Compostella, co  w połączeniu z imieniem świętego Jakuba dało nazwę St. Jakob de Compostella.    Od tego też momentu miejsce to zaczęli odwiedzać liczni pielgrzymi chrześcijańscy, którzy odzyskiwali tu zdrowie, co spowodowało jego ogromną popularność. W XI wieku muzułmańscy Saraceni  zniszczyli pierwszą świątynię św. Jakuba ale odbudowano ją wkrótce  jeszcze w okazalszej formie, co wzmogło dodatkowo wizyty pielgrzymów z całej niemal chrześcijańskiej Europy. Wtedy też ustanowiono tutaj arcybiskupstwo, a w roku 1211 wzniesiono imponującą bazylikę pielgrzymkową.

Po   upadku   idei   wypraw   krzyżowych   do    Jerozolimy i  Ziemi  Świętej   w   całej kontynentalnej i katolickiej Europie zaczęto tworzyć lokalne szlaki pielgrzymkowe do   sanktuarium  św. Jakuba  Apostoła w hiszpańskim Santiago de Compostella. Część z nich powstała w piastowskiej Polsce. Jeozolimskie zakony krzyżowe bożogrobców, joannitów, templariuszy i niemieckich szpitalników,  które po powrocie z Ziemi Świętej osiedliły się wówczas również w Polsce, oprócz  krucjat przeciwko pogańskim Prusom i Jaćwingom ochraniały i tworzyły wyżej wymienione szlaki.   Współpracowały z nimi wtedy ściśle w akcjach chrystianizacyjnych  i misyjnych inne    zakony    kontemplacyjne i żebracze- cystersi, norbertanie i dominikanie.  Ci ostatni od średniowiecza  byli osiedleni w samym Piotrkowie jak i jego okolicy.  Jednym  z   ważnych  kościołów stacyjnych stała się od XIV wieku piotrkowska fara p.w. św. Jakuba Apostoła ponieważ   tutejszy  szlak   przebiegał    pomiędzy   Przedborzem, a  Kaliszem na starym, handlowym trakcie krakowsko-toruńskim, gdzie istniały inne stacyjne jakubowe kościoły pielgrzymkowe.  

Najważniejszym i najstarszym ocalałym zabytkiem z tego okresu jest pobliskie cysterskie opactwo z XII wieku w Sulejowie należące do ogólnopolskiej trasy kulturowej o nazwie Szlak Romański. Według średniowiecznego prawa kanonicznego pielgrzymka do lokalnego sanktuarium św. Jakuba Apostoła miała sama w sobie moc oczyszczającą, po której uzyskiwało się odpust swoich  grzechów  i   się  odpowiednikiem   odpustowej pielgrzymki do Santiago, na którą mogli sobie wówczas pozwolić tylko najbogatsi i najwytrwalsi pątnicy, pragnący uzyskać szczególne łaski lub odpuszczenie swoich  grzechów. W Polsce początek i rozwój kultu św. Jakuba Apostoła przypada na wieki XIII i XIV, ale najstarsze świątynie pod jego wezwaniem powstały już  pod koniec XII wieku.  

Tekst powstał z okazji 600-lecia powołania w Polsce honorowego tytułu Prymasa Polski w porozumieniu z parafia p.w św. Jakuba Apostoła w Głownie  z przeznaczeniem do publikacji w ramach współpracy autora  z OŁ KSD na zasadzie wolontariatu    

 Foto: autor

Wszelkie prawa autorskie i wydawnicze zastrzeżone. Wszelkiego rodzaju reprodukowanie tekstów i zdjęć oraz tytułu serii bez pisemnej zgody autora i wydawcy jest traktowane jako naruszenie praw autorskich łącznie z konsekwencjami prawnymi przewidzianymi w  Ustawie  o    prawie   autorskim i prawach pokrewnych / Dz. U. nr 24 z 23.02. 1994 r. poz.8/

Copyright G.B. Bednarek, 2017