Publikacje członków OŁ KSD

Grzegorz Bednarek. Z cyklu:Chrześcijańskie korzenie zjednoczonej Europy. Ostrów Lednicki- miejsce chrztu Mieszka w roku 966



Głównym  kamieniem węgielnym naszej  narodowej historii i chrzcielnicą narodową, w której dokonał się najprawdopodobniej chrzest  piastowskiej Polski jest malownicza wyspa na Jeziorze Lednickim leżąca na pradawnym szlaku handlowym między Poznaniem a Gnieznem. To właśnie najprawdopodobniej tutaj w Wielkanoc roku 966 lechicki, pogański książę Mieszko przyjął chrzest i tutaj też przybyła jego pierwsza chrześcijańska żona- czeska księżniczka Dąbrówka. Tutaj też wybudowano pierwszą kamienną budowlę w państwie ówczesnych Polan. Preromańskie relikty tej pierwszej sakralnej kaplicy i przylegającego do niej pałacu książęcego, nazywanego palatium, możemy podziwiać do dziś w dawnym grodzisku, leżącym na wyspie, na którą można dostać się jedynie promem. Do Ostrowa Lednickiego dojeżdża się od strony Poznania lub Gniezna skręcając z głównej drogi na Lednicę. Od strony Gniezna  witają turystów i pielgrzymów wielkie drewniane rzeźby prasłowiańskich wojów i Mieszka, a od strony Poznania skansen wiatraków.  Jadąc już boczną drogą na Ostrów Lednicki po lewej stronie znajduje się Muzeum Etnograficzne należące do kompleksu Muzeum Pierwszych Piastów,  gromadzące w swoich skansenowych zbiorach kilkadziesiąt typowych drewnianych polskich chat i pomieszczeń gospodarczych, dwór szlachecki, kościółek, przdrożną kapliczkę św. Rocha oraz kilka wiatraków z terenu całej Wielkopolski. Jadąc dalej mija się budynki Muzeum ze stałą ekspozycją archeologiczną prezentującą wszystkie najwartościowsze eksponaty wykopane na Lednicy, a dalej widać już samą wyspę i teren  drugiego skansenu muzealnego imitującego piastowską warownię. Stąd też  wyrusza się promem do źródeł polskiej historii i kamiennej siedziby Pierwszych Piastów. Jest  to miejsce szczególne a magia jego aury daje się odczuć  każdemu wrażliwemu  turyście i pielgrzymowi, który się tutaj znajdzie.   Trzeba pamiętać, iż chrztu księciu Mieszkowi i jego ludowi mógł udzielić jedynie biskup misyjny posiadający papieskie uprawnienia i biskupi paliusz, taki jaki posiadali między innymi biskup Jordan, św. Wojciech i św. Brunon. Według ówczesnych rytuałów liturgii chrześcijańskiej chrztu udzielano przez całkowite zanużenie neofity w wodzie zaś do  chrztu służył specjalnie do tego przygotowany budynek nazywany "baptyserium" czyli chrzcielnicą. Czasem była to oddzielnie stojąca budowla, czasem kaplica przylegająca do kościoła, w której głównym elementem był dość głęboki basen chrzcielny. Z biegiem czasu  konstruowano coraz płytsze baseny, w których zanurzano jedynie stopy, a chrzczono przez polanie wodą. Baptyserium, którego relikty zachowały się na Ostrowiu Lednickim , przylegało do kamiennego pałacu książęcego. Było ono wybudowane na planie czterolistnym- tzw. tetrakonchos- przenikającym się z planem równoramiennego krzyża greckiego, co świadczy o dużym kunszcie i umiejętnościach architekta tej budowli. Od wielu już dziesiątek lat trwają naukowe spory, czy tetrakoncz z Ostrowa Lednickiego pochodzi bardziej z wzorców  preromańskiej architektury bizantyńskiej, czy też  jest to budowla o pochodzeniu zachodnioeuropejskim, na przykład kolońskim, bo większość wczesnoromańskich kościołów i kaplic z nadreńskiej Kolonii posiada właśnie w swoich architektonicznych rozwiązaniach ten grecki, równoramienny krzyż. Warto tu pamiętać, iż matka Ottona III, cesarzowa  Teofano była Greczynką z Konstantynopola i jako cesarzowa-regentka po  śmierci jej męża  Ottona II, była silnie związana z samą Kolonią i Nadrenią, i być może to właśnie jej architekci mieli jakiś wpływ na wznoszone w X wieku w Germanii i na zachodniej Słowiańsczyźnie kościoły i kaplice. Już w samej formie tertrakoncza zawarta jest symbolika chrztu, ponieważ krzyż, jako znak zbawienia wskazuje na istotę wiary chrześcijańskiej. Podobne rozwiązania architektoniczne zachowałay sie jako relikty archeologiczne również na Wawelu, w Pradze, na Węgrzech oraz niemieckiej Bawarii i Turyngii. Inne romańskie baptyseria miały często formę rotund lub wieloboków a w słowiańskiej Karyntii i Styrii były nazywane karnerami. Wyjątkową jednak cechą architektoniczną kaplicy chrzcielnej z Ostrowa  jest obecność dwóch basenów chrzcielnych  podczas gdy w innych tego rodzaju budowlach wstępuje tylko jeden . Baseny lednickie są poza tym dosyć płytkie i mają kształt półkokręgów. Przypuszcza się zatem- przez analogię zaczerpniętą ze źródeł pisanych – że jeden z tych basenów służył do chrztu kobiet, a drugi mężczyzn. Palatium  książęce połączone było z tą kaplicą poprzez wejście, które ocałało do naszych czasów. Pierwszy kamienny pałac Mieszka był reprezentacyjną budowlą o dwóch kondygnacjach i tutaj też prawdopodobnie odbywały sie najważniejsze spotkania i wydarzenia związane z funcjonowaniem jego państwa i dworu. Być może wzorcem były tu najbliższe pałace cesarskie z Magdeburga, Merseburga  Kwedlinburga i Werli w Saksonii, które znane były  Mieszkowi poprzez jego częste wizyty w tym  cesarskim landzie. Druga żona Mieszka księżniczka Oda pochodziła przecież z Haldensleben spod Magdeburga i stamtejszego klasztoru w Kalbe porwał ją nasz  piastowski książę, biorąc ją sobie siłą po śmierci Dąbrówki za małżonkę.  

Oprócz palatium i baptyserium na wyspie w obrębie grodziska znajdował się też niewielki kościół , w którym pochowano najprawdopodobniej członków rodziny lub synów Mieszka zmarłych w wieku dziecięcym. Być może był to nawet jeden z synów księżniczki Ody. Niestety, zachowały się jedynie resztki fundamentów tej budowli. Według badań archeologów cała ta wczesnopiastowska, kamienna rezydencja została wzniesiona w osadzie lechickiej istniejącej już tutaj od VIII wieku. Dopiero w X wieku za panowania pierwszych Piastów przekształciła się ona w potężny gród obronny okolony wałem ziemnym o wysokości 12 metrów i średnicy 150 metrów. Równocześnie z grodem wybudowano drewniane  mosty łączące wyspę z lądem, które spłonęły jednak w roku 1038 podczas najazdu Brzetysława na Polskę. Dokładną datę budowy tutejszych mostów i palatium naukowcy określili poprzez dendrochronologiczne badania pni użytych do budowy mostów na zimowo-wiosenny okres 963-964 roku, czyli na czas przygotowań do zaślubin Mieszka I z czeską Dobrawą, które odbyły się w roku 965. Był to także czas przygotowań do chrztu Mieszka wraz z jego dworem i całym państwem Polan. Można zatem przypuszczcać, że czas do momentu chrztu książę wykorzystał nie tylko na przyswojenie zasad wiary i przygotowania własnych poddanych do chrztu, ale także do wzniesienia baptyserium godnego tak wielkiej ceremonii. Niektórzy z badaczy twierdzą, iż czasowo rezydował tu pierwszy biskup Poznania Jordan, z pewnością zaś można stwierdzić, iż w roku 1000 Bolesław Chrobry podejmował tu cesarza Ottona III zmierzającego z  odległego Rzymu z pielgrzymką do grobu św. Wojciecha i na słynny Synod Gnieźnieński. Poświadczeniem tych przypuszczeń mogą być brązowe misy, jakie  archeolodzy odnaleźli na dnie jeziora Lednickiego podczas swoich badań,  opisane  przed tysiącem  w  kronice biskupa Thietmara, które obecnie znajdują się w pobliskim Muzeum Archeologicznym.    

Tekst, opracowanie, zdjecia: Grzegorz B. Bendarek, copyright