14 marca 1964 roku Antoni Słonimski doręczył do kancelarii premiera PRL Józefa Cyrankiewicza tzw. List 34.
będący sprzeciwem wobec prowadzonej przez reżim PRL polityki ograniczania wolności słowa
i swobód obywatelskich.
Ten protest środowisk naukowych i artystycznych zapoczątkował długą listę kolejnych pisemnych sprzeciwów
wobec działań władzy komunistycznej.

List wywołał furię władz.

Sygnatariusze zostali poddani represjom, uniemożliwiono im drukowanie, „Tygodnikowi Powszechnemu”,
za podpis Jerzego Turowicza, drastycznie zmniejszono nakład.
Władze komunistyczne zorganizowały propagandowy list przeciwko „zorganizowanej kampanii
oczerniającej Polskę Ludową”.
Zebrano pod nim około sześciuset podpisów pisarzy.

Nadzieje wywołane Październikiem ‘56 szybko się rozpływały.

Zlikwidowany został tygodnik „Po prostu”, zamknięto Klub Krzywego Koła.
Coraz bardziej ograniczana była także swoboda wypowiedzi.
Drastycznie spadały nakłady książek.
W tej atmosferze w środowiskach intelektualnych zrodził się pomysł wystosowania listu do władz.
Początkowo miał to być długi memoriał.
Zwyciężyła przedstawiona przez Antoniego Słonimskiego propozycja dwuzdaniowego tekstu.

Narady w sprawie listu protestacyjnego odbywały się najczęściej w kawiarni Państwowego Instytutu Wydawniczego przy Foksal w Warszawie.
Podpisy zbierali Antoni Słonimski, Paweł Hertz i Jan Józef Lipski.
Zwracano się z propozycją złożenia podpisu tylko do wybranych osób.
Hertz zadbał o to, aby wśród sygnatariuszy znalazły się osoby reprezentujące różne środowiska ideowe
– przedstawiciele lewicującej inteligencji, konserwatyści czy środowiska inteligencji katolickiej.

Wśród nich znaleźli się m.in.: pisarze Jerzy Andrzejewski, Maria Dąbrowska czy Mieczysław Jastrun,
literaci i dziennikarze opozycyjni:  Paweł Jasienica, Stefan Kisielewski czy Jerzy Turowicz,
ale także wybitni intelektualiści i naukowcy:
Władysław Tatarkiewicz, Jan Parandowski czy Stanisław Pigoń.
Ten akt sprzeciwu inteligencji był pierwszym masowym aktem oporu społecznego po 1956 roku.

Inicjatorom listu chodziło o ukazanie powszechności intelektualnego buntu.
Pod listem zebrano podpisy osób reprezentujących nie tylko zróżnicowane środowiska ideowe,
ale także różne dziedziny kultury, nauki i sztuki.
Był to wyraz dość powszechnego w środowiskach intelektualnych odrzucenia polityki kulturalnej
w wydaniu Władysława Gomułki.

Ograniczenia przydziału papieru na druk książek i czasopism oraz zaostrzenie cenzury prasowej
stwarza sytuację zagrażającą rozwojowi kultury narodowej.
Niżej podpisani, uznając istnienie opinii publicznej, prawa do krytyki, swobodnej dyskusji i rzetelnej informacji
za konieczny element postępu, powodowani troską obywatelską,
domagają się zmiany polskiej polityki kulturalnej w duchu praw zagwarantowanych przez konstytucję państwa polskiego i zgodnych z dobrem narodu.
– brzmiała treść listu skierowanego do komunistycznego premiera Józefa Cyrankiewicza.

Podpisy pod nim złożyli: Jerzy Andrzejewski, Maria Dąbrowska, Stanisław Dygat, Karol Estreicher,
 Marian Falski, Aleksander Gieysztor, Konrad Górski, Paweł Hertz, Leopold Infeld,
Paweł Jasienica, Mieczysław Jastrun, Stefan Kisielewski, Zofia Kossak-Szczucka,
Tadeusz Kotarbiński, Jan Kott, Anna Kowalska, Julian Krzyżanowski, Kazimierz Kumaniecki,
Edward Lipiński, Maria Ossowska, Stanisław Cat-Mackiewicz, Jan Parandowski,
Stanisław Pigoń, Adolf Rudnicki, Artur Sandauer, Wacław Sierpiński, Antoni Słonimski,
Jan Szczepański, Władysław Tatarkiewicz, Melchior Wańkowicz, Jerzy Turowicz, Adam Ważyk, Kazimierz Wyka, Jerzy Zagórski.

List 34 stanowił istotny przełom.
Był wyrazem porozumienia ponad podziałami przeciw komunistycznej dyktaturze.
Zapoczątkował też długą listę kolejnych pisemnych sprzeciwów wobec działań reżimowych władz.
Miało to ogromne znaczenie dla wyrywania Polaków z lepkiej komunistycznej propagandy.

za:niezalezna.pl